*گفت و گو با حجت الاسلام و المسلمین سید مهدی طباطبایی

حق و تکلیف در فلسفه امام و امامت چیست؟ دیدگاه های امام در این زمینه چگونه بوده است؟

آن چه من به یاد دارم و غالبا می فرمود حقوق مردم بود که همان حقوقی جامعی است که در روایات اهل بیت(ع) غالبا آمده. ایشان بیشتر می فرمود مردم باید به یکدیگر توجه کنند و حقی که نسبت به یکدیگر به معنای این که بار همدیگر را بردارند و به همدیگر یاری برسانند در عبارات ایشان بسیار دیده می شد. تکلیف و وظایف را از حق جدا می کرد. می فرمود حق آن چیزی است که ممکن است نتوانند آن را ادا کنند. گاهی به کسی می فرمودند تکلیف شما این است اما حق شما این نیست و خیلی بالاتر از این ها شما حق دارید. اما فعلا تکلیفی که دارید این است و باید این کار را انجام دهید. لذا ایشان خیلی مقید بود که در زمینه تکلیف که وظیفه امروزشان هست و می توانند و غالبا به یکدیگر ارجاع ندادن منظورشان بود. لذا از بوروکراسی و کاغذ بازی این جور کارها ناراحت می شدند. حتی یادم نمی رود یک روزی یک طومار پارچه ای بزرگی خدمت امام آوردند. ایشان گفتند آن کسی که این طومار به این بزرگی را نوشته است چه چیزی می خواهد؟ امام خودشان گوشه ای از این طومار را کنار زدند که دیدند زیر یکی از امضاهایی که پای این طومار خورده بود تعریف و تمجید های مرسوم زمان شاه را در وصف امام نوشته بودند. ایشان از این تعریف و تمجیدها اصلا خوششان نیامد. فرمودند بالاخره این ها چه می خواهند؟ گفته بودند اموری که در صلاحیت ما نیست بهتر است به مجلس ارجاع داده شود و یا به دولت ذیربطشان ارجاع داده شود(نگفتند به وزیر ذیربط). ایشان تفهیم می کنند که این کار باید در مجرای خودش جریان پیدا کند و انجام بشود. این نشان می  دهد آقا حق را قائل بوده اند. گاهی می فرمود که این ها حق بزرگی بر شما دارند. حق امیری بر شما دارند. یعنی آنها سروران و امیران شما هستند. امام از این عبارات زیاد داشتند. امّا در بحث تکلیف می گفتند هر مقدار که می توانید انجام دهید. اصرارشان این بود که در پاسخ گویی وجوابگویی عملی به مردم سستی نکنید. ایشان جمله ای دارند که ظاهرا در پیام هایشان به مجلس باشد که آقای هاشمی خوانده اند، ایشان قریب به چنین مضمونی می فرمایند: تا می توانید به مردم برسید، به این هایی که درخواست دارند در حدی که معقول است و شما می  توانید کوتاهی و سستی نکنید.  این بیان نشان می داد که ایشان بسیار مصر هستند به راه اندازی کار مردم و پاسخ دادن با ملایمت به مردم. حتی امام می خواسته بگوید، اگر نمی توانید لااقل جواب نرمی به مردم بدهید و مردم را از خودتان خشمگین نکنید.

حقوق مردم در حکومت دینی و به ویژه حکومت اسلامی چه جایگاهی دارد؟ عموما شاید حق و تکلیف تعارضی بینشان رخ می دهد. شاید بر اساس تکلیف، حق مردم ضایع شود و یا حقوق در جایی دیگر جای تکلیف را بگیرد.

حکومت دینی و حقوق مربوط به آن، در قانون اساسی هم آورده شد، یعنی همان چیزی که به سمع و نظر آقا هم چند بار رسید. یعنی در مورد قانون اساسی و اختصاصا حقوق شهروندان چند بار رای و نظر امام پرسیده شد. منتها متاسفانه شدنی نبود. حق مردم مثل آموزش و پرورش مجانی، بهداشت مجانی، آب مجانی و به طور کلی ضروریات زیست و زندگی مجانی برای مردم در قانون پیش بینی شده بود. در حکومت دینی هم همین حقوق هست. حتی می گویند کسانی که دارند و ندارند «وَالَّذِینَ فِی أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ[1]»؛ طبق این آیه لازم نیست که خمس و زکات مالش را به سائل و محروم بدهد. بلکه از زیادی مالش حقی برای دیگران معلوم کنید. یعنی به کسی که سائل و محروم است باید کمک کرد. این حتی مساله دارو و درمان را هم دربر می گیرد. در اوایل انقلاب کارهایی در این زمینه شد. ولی موفق نشدند. والا قصد داشتند آب و برق و سایر امکانات اولیه زندگی را مجانی عرضه کنند. الان اگر این مسائل دوباره مطرح بشود شاید خیلی از مردم عصبانی بشوند که چرا آن روز این حرف ها زده شد و حالا قیمت همان خدمات و کالاها تا این اندازه گران شده است. پس حقوق مردم در حکومت دینی رفاه معیشتی مردم نیست، بلکه شامل ضروریات زندگی مردم می شود.

ادامه گفت و گو با حجت الاسلام طباطبایی را از اینجا بخوانید.