تقی نجاری راد

مقدمه

پاسخ گویی مسئولان و کارگزاران به نهادهای قانونی و مردم یکی از مسائل مورد توجه دین اسلام و نظام جمهوری اسلامی است. با نگاهی به سیره و بیانات پیامبر(ص) و امام علی(ع)، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، بیانات امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری و دیگر مسئولان عالی رتبه کشور می توان به اهمیت پاسخ گویی در اسلام و نظام جمهوری اسلامی ایران پی برد. البته باید توجه داشت که پاسخگویی بدون وجود سیستم های نظارت و کنترل امری مشکل است. لذا در تحقیق حاضر با بهره گیری از روش های نظارتی در اسلام و جمهوری اسلامی ایران، مسئلۀ پاسخ گویی مسئولان عالی رتبه نظام اسلامی به نهادهای قانونی و مردم بررسی می شود.

 پاسخ گویی در اسلام

دین مقدس اسلام که دینی جامع و کامل است و شامل تمام امور فردی و اجتماعی انسان را است به مسئله نظارت و پاسخ گویی کارگزاران توجه داشته است. در اسلام نظارت و پاسخ گویی، از جزئی ترین و پیش پاافتاده ترین امور فردی تا مسائل عمدۀ جامعه، مانند امور اداری و فعالیت های اقتصادی، بازرگانی و سیاسی را در برمی گیرد. اصولاً در دین مقدس اسلام نظارت یکی از سنت های الهی است که در قرآن کریم بارها مورد توجه قرار گرفته است. جالب است که «معاد» یکی از اصول دین مقدس اسلام، بر اساس اصل پاسخ گو بودن انسان ها است وشاید بتوان گفت معاد بهترین و کامل ترین نمود و جلوۀ پاسخ گویی است.

اسلام به نظارت بر قدرت سیاسی و پاسخ گویی زمام داران و مدیران در برابر نهادهای قانونی ومردم نیز توجّه کرده است. گفتنی است که حکومت و زمام داری اسلام به مثابۀ امانت الهی ذکر شده است و نگه داری از امانت و نظارت بر چگونگی استفاده از آن، از امور مسلّم دین مقدس اسلام به شمار می رود. در واقع، مدیر و کارگزاری که امانت در اختیار او است، در اسلام مسئول شناخته شده است و برای این که فرد مسئول از حدود اختیاراتش تخطی نکند، باید بر رفتار و کردار ایشان نظارت شود و در مقابل ضرر و زیان احتمالی پاسخ گو باشد. شرع نیز بر این امر صراحت دارد. مطلب دیگر این که در نظام سیاسی اسلام، قانون بر حکومت و دولت برتری دارد و خود حکومت پیرو و تابع قانون الهی است. دولت تام الاختیار نیست، بلکه اختیاراتش را از قانون الهی کسب کرده و در برابر خدا و مردم مسئول است.

ادامه مطلب...