در قلمرو اخلاق و علوم اخلاقی چهار مقولۀ مهم مطرح است که هر گونه بررسی و تأمل پیرامون آن، به یکی از آن مقوله ها باز می گردد: اخلاق، علم اخلاق، فلسفۀ اخلاق و فلسفۀ فلسفۀ اخلاق.
«اخلاق» به معنی ملکات روحی ای است که در جان آدمی ریشه دوانیده است.
«علم اخلاق» دانش هنجارشناسی اخلاقی است.
«فلسفۀ اخلاق» یا فرا اخلاق، علم اخلاق یا اخلاق به مفهوم ملکات روحی را به طور بیرونی مورد بررسی قرار می دهد.
و «فلسفۀ فلسفۀ اخلاق»، دانش تحلیل بیرونی فلسفۀ اخلاق است؛ از سوی دیگر، جهان بینی و نوع نگرش ما به عالم و آدم یا نظام باورهای ما است که گرایش ها و ارزش های ما را رقم می زند؛ یعنیاخلاق یا نظام ارزش ها و هنجارها، از نظام باورها یا جهان نگری سرچشمه می گیرد. به همین سبب،اخلاق و دانش هنجارشناسی، ناگزیر به دانش فلسفۀ اخلاق یا فرا اخلاق نیاز مبرم پیدا می کند؛ همان گونه که فلسفۀ اخلاق نیز برای پایه شناسی خود، به دانشی فراتر از قلمرو خود نیازمند است.
هویّت مکتب ها یا دکترین های اخلاقی (بشری یا دینی) با رویکردها یا رهیافت های گوناگونی می توانند مورد بررسی قرار گیرند: هویّت شناسی با رویکرد عرفانی، رویکرد فلسفی، رویکرد تطبیقی، رویکرد تجربی، رویکرد اجتماعی یا جامعه شناختی، رویکرد دینی و رویکرد تاریخی. هر یک از این رویکردها دارای روش و کار آمدی خاصی است که باید توسط اهل فن مورد تأمل قرار گیرد.
این مقاله، هویّت مکتب یا دکترین اخلاقی امام خمینی رحمه الله را با رویکرد تاریخی مورد بحث قرار می دهد. بدیهی است که این موضوع، متعلق به حوزۀ فلسفۀ اخلاق و از بُعدی فلسفۀ فلسفۀاخلاق خواهد بود.
اندیشۀ امام خمینی رحمه الله همان گونه که در قلمرو اِحیای معرفت دینی، عرفان، فقه و اصول، فلسفه، سیاست و... نقطۀ عطف محسوب می شود، در حوزۀ فلسفۀ اخلاق و اخلاق نیز در فرهنگ و تمدن اسلامی، رخداد بزرگی است که تبیین هویّت آن بسیار سنگین و پر دامنه است.
این بررسی فشرده در سه مرحلۀ کلان به انجام می رسد: هویّت شناسی اخلاق در تمدن غرب، سیر تاریخی اندیشه های اخلاقی در تمدن اسلامی، و هویّت شناسی و جایگاه تاریخی مکتب اخلاقی امام خمینی رحمه الله. شرح و تبیین تفصیلی سرفصل های یاد شده، کتاب مستقل و مفصلی می طلبد؛ این مقاله به منزلۀ پیش درآمدی بر آن تفصیل، به تبیین فشرده ای همّت خواهد گماشت و تفصیل را به مجالی دیگر خواهد سپرد.
برای خواندن ادامه ای مقاله به قلم حجت الاسلام و المسلمین عباس ایزدپناه کلیک کنید.