در این نوشتار که با هدف تبیین سیره نظری و عملی امام در قبال نسل جوان تنظیم شده است، از ارتباط معناداری بین دو مقوله امام خمینی و جوانان برقرار شده است. چارچوب زمانی بحث نیز از زمان آغاز نهضت امام خمینی، یعنی خرداد 1342 تا پایان عمر پربرکت امام، یعنی خرداد 1368 را شامل می شود.

 1ـ شرایط حاصل از حکمرانی ناشایست هیأت حاکمه پهلوی

1ـ1 طرد اجتماعی از بی عدالتی و فساد اجتماعی

اصطلاح طرد اجتماعی [2] که برای نخستین بار در فرانسه به کار گرفته شد، امروزه به طور گسترده ای در انگلستان و اروپا به کار برده می شود(هیلاری سیلور، 1994: 78 ـ 531). یکی از تعاریف جامعه شناختی از طرد اجتماعی تعریفی است که هیلاری سیلور در مطالعه تطبیقی خود در خصوص وضعیت اجتماعی جوانان اروپا و خاورمیانه (2007) ارائه می دهد:

«طرد اجتماعی فرایندی چند بُعدی از گسست اجتماعی رو به تزاید است که گروه ها و افراد مختلف جامعه را از مناسبات و نهادهای اجتماعی جدا نموده و آنها را از مشارکت کامل در فعالیت های معمول و فعالیت های به اصطلاح به هنجار جامعه محل زندگی شان باز می دارد» (هیلاری سیلور، 2007: 15).

در کنار تعریف فوق، تعریفی که فیلسوف آکسل هانِث[3] از طرد اجتماعی ارائه کرده است بسیار جالب توجه است. او از مبارزه برای شناسایی (به رسمیت شناخته شدن) سخن می گوید؛ مبارزه ای که او سعی دارد تا از طریق فلسفه هگل آن را تئوریزه کند. در این مفهوم، طرد اجتماعی به معنای محرومیت از همان شناسایی اجتماعی و محرومیت از ارزش اجتماعی است. در حوزه سیاست، شناسایی اجتماعی از طریق شهروندی کامل حاصل می شود و در حوزه اقتصاد (از نوع سرمایه داری) شناسایی اجتماعی زمانی به دست می آید که شخص به اندازه کافی درآمد داشته باشد تا توان مشارکت کامل در حیات اجتماعی اش را به دست آورد. لذا چنین مفهومی را می تون از طریق توجه بیشتر به نمونه هایی از "بحران همگرایی اجتماعی: فقر، طرد یا حاشیه ای شدن از حرفه و تخصص، محرومیت از حقوق اجتماعی و مدنی، فقدان و یا تضعیف شبکه های حمایتی، اختلافات بین فرهنگی مکرر و پی در پی " برداشت کرد.[4]

با این توضیح مقدماتی، و با این فرض که اصطلاح و مفهوم طرد اجتماعی را صرفاً مفهومی جامعه شناختی نمی دانیم و قائل به این واقعیت هستیم که امروزه این مفهوم فراتر از رشته جامعه شناسی و توسط اندیشمندان سایر رشته های علمی نیز مورد توجه و استفاده قرار می گیرد، به یکی از خطاهای استراتژیک که در دوران پهلوی دوم رخ داد و رژیم علی رغم تذکرات چه هواداران و چه مخالفان خود، بر این خطا اصرار داشت می پردازیم. این خطای بزرگ؛ یعنی ترویج بی عدالتی و تبعیض از یک سو و توجه طرف به بُعد اقتصادی توسعه (آن هم در قالب صنعتی شدن) از سوی دیگر، نتیجه ای جز طرد اجتماعی گسترده مردم و بالاخص جوانان نداشت. این خطا هم زمان با شکل گیری و فعالیت نهضت امام خمینی(ره) (دهه های 1340 و 1350) استمرار و حتی شدت بیش تری یافت. روحیه استبدادی شاه و مشی استبدادگری هیأت حاکمه، شرایط را به گونه ای ساخته بود که تبعیض و بی عدالتی در تمامی ابعاد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی به طرزی آشکار اعمال می شد و قدرت حاکم توان شنیدن صدای معترضان را نداشت. برخی از نخبگان موجود در هیأت حاکمه نیز که گه گاه تذکراتی می دادند با برخورد دافعه آمیز قدرت حاکم مواجه شدند. در مقابل، امام خمینی(ره) به عنوان مصلح بزرگ که نهضت خود را با قیام تاریخی 15 خرداد 1342 آغاز نمود، در کنار بخشی از نخبگان تحت سلطه و طرد شده، فریاد اعتراض و انتقاد خود را سردادند. بر خلاف قدرت حاکم که بینایی خود را در دیدن واقعیاتی ملموس از قبیل فقر فزاینده؛ فساد اجتماعی روبه تزاید جوانان همچون فحشا، اعتیاد و بزهکاری؛ بیکاری و مهاجرت جوانان روستایی؛ گسست هویتی و فرهنگی مهاجران حومه نشین؛ مشکلات اقتصادی و اجتماعی برای ادامه تحصیل دانشجویان؛ حاشیه ای شدن جوانان از رویدادهای اجتماعی و ...، و در نتیجه طرد اجتماعی جوانان از دست داده بود، امام خمینی(ره) با بصیرت تمام نه تنها واقعیات مذکور ـ و در واقع شواهد و نشانه های ملموس طرد اجتماعی جوانان ـ را دیدند، بلکه متوجه علل و ریشه اصلی این طرد نیز شده بودند.

ادامه مطلب...